Flora Tatr jest bardzo zróżnicowana; samych roślin naczyniowych jest około 1300 gatunków, z tego 400 górskich i wysokogórskich. Niektóre rośliny są reliktami epoki lodowcowej i wcześniejszych; niektóre gatunki są endemitami tatrzańskimi lub karpackimi. Ponieważ wraz ze wzrostem wysokości spada temperatura i pogarsza się jakość gleby, następuje selekcja gatunków i tworzą się charakterystyczne piętra roślinności.

Sławkowski Szczyt z Tatrzańskiej Polanki

Zdjęcie powyższe jest jedynie orientacyjne, ponieważ trudno znaleźć w Tatrach konkretne miejsce, gdzie idealnie "podręcznikowo" można wyodrębnić wszystkie piętra. Podane wysokości są maksymalnym w Tatrach zasięgiem danej strefy. Masyw Sławkowskiego Szczytu, choć jest dość dobrą ilustracją, ma jednak słabo wykształcone hale (jedynie niewielkie płaty traw pomiędzy głazami gołoborzy), ponadto na południowych stokach Tatr nie występuje regiel dolny (brak podłoża wapiennego).

Regiel dolny

Las mieszany (świerk, jodła, buk, jawor). Występuje jedynie po północnej stronie Tatr, ponieważ rośnie na podłożu wapiennym. Wiodą tędy łatwe, spacerowe szlaki: Ścieżka nad Reglami, reglowe dolinki okolic Zakopanego. Najlepiej zachowany w Tatrach Bielskich.

Dolinka za Bramką

Dolina ku Dziurze

Regiel górny

Las iglasty (głównie świerkowy, ale można natrafić także na limby). Jego zasięg ogranicza górna granica lasu, czyli linia, na wysokości której zwarte zgrupowanie drzew rozpada się na pojedyncze kępy i drzewa. Las sięga wyżej w miejscach nasłonecznionych, nawietrznych, o żyznej glebie, na wypukłościach terenu, zaś obniżenie jego górnej granicy występuje w miejscach zacienionych, zawietrznych, narażonych na lawiny, urwistych, w żlebach i dolinach. Najwyżej sięga w okolicy Morskiego Oka.

Dolina Tomanowa

Przysłop Miętusi

Kosodrzewina

Na tej wysokości nie ma już warunków dla drzew normalnej wielkości. Dominuje karłowata "krewna" sosny - kosodrzewina (niżej bujna, dochodząca do 3 metrów, a w miarę wzrostu wysokości karłowaciejąca, rosnąca w małych kępkach).

okolice Świstowej Czuby

okolice Przełęczy Kondrackiej

Hale

Wysokogórskie łąki, bujnie porosłe trawami, ziołami, kwiatami.

Kvetnica w Dolinie Wielickiej

okolice Kończystego Wierchu

Turnie

Najwyższe piętro roślinności. Pozornie występują tu jedynie strome, gołe skały, jednak flora jest bogata, obejmująca ponad 100 gatunków, z czego ponad 40 spotkać można powyżej 2600 m n.p.m.; są to typowe wysokogórskie rośliny, rosnące w formie poduszek, kęp, zbitych darni (jak mchy).

Sławkowski Szczyt i Staroleśny Szczyt

Rysy, Mięguszowiecki Szczyt, Gerlach i Wysoka

Wszystkie gatunki roślin na terenie TPN-a i TANAP-u objęte są prawną ochroną.
A oto przykładowe rośliny, na które natknęliśmy się wędrując po tatrzańskich szlakach:

• Borówka czarna (jagoda) Vaccinium myrtillus - pospolita krzewinka, rośnie głównie w lasach iglastych, dąbrowach i buczynach ; w Tatrach występuje masowo w pietrze regli i kosodrzewiny; roślina lecznicza
• Dziewięciornik błotny Parnassia palustris - drobne białe kwiaty, o pięciu żyłkowanych płatkach; występuje do ok. 2150 m n.p.m. na wapieniu i granicie; kwitnie w drugiej połowie lata; występuje także pospolicie na nizinach
• Dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis - chroniona w całej Polsce roślina, o charakterystycznych, podobnych do ostów liściach, płożących się po ziemi, jego "kwiat" to w rzeczywistości kwiatostan, którego środek tworzą właściwe, bardzo drobne kwiaty, a "płatki" - przekształcone liście okrywowe; łodyga ma 2-3 cm długości, wyjątkowo zdarzają się rośliny o dłuższej łodydze; jest częstym motywem w zdobnictwie zakopiańskim, choć w dawnej sztuce góralskiej raczej nie wystepował
• Dzwonek alpejski Campanula alpina - wysokogórska roślina, w Polsce występuje tylko w Tatrach powyżej 1400 m n.p.m. (jest orofitem, co oznacza, że nie występuje niżej); kwasolubna, rośnie wyłącznie na granicie; wysokość do 20 cm; liście, łodyga i kwiaty pokryte srebrzystymi włoskami; kwitnie od czerwca do sierpnia
• Dzwonek drobny Campanula cochlearifolia - występuje na skałach wapiennych, w małych, zbitych kępach; kwiaty ma mniejsze i jaśniejsze niż dzwonek alpejski; inne gatunki dzwonków rosnących w Tatrach to: dzwonek wąskolistny, brzoskwiniolistny, rozpierzchły i pokrzywolistny
• Gnidosz okółkowy Pedicularis verticillata - roślina tatrzańskich hal; kwitnie od czerwca do sierpnia; kwiaty purpurowoczerwone; dorasta do ok. 20 cm, występuje w dwóch odmianach: na wapieniu i na granicie; jest półpasożytem - za pomocą ssawek pobiera z korzeni innych roślin wodę i sole mineralne; w Tatrach występują także inne gatunki gnidoszy - w piętrze hal gnidosz dwubarwny i gnidosz Hacqueta (typowo wysokogórskie, poza Tatrami spotkać je można tylko na Babiej Górze i Wielkim Choczu) oraz w reglu dolnym gnidosz błotny i gnidosz rozesłany (pospolite gatunki nizinne)
• Goryczka trojeściowa Gentiana asclepiadea - chroniona w Polsce roślina; niebieskie lub różowe kwiaty o zrośniętych płatkach wysrastają z kątów liści; występuje do wysokości 1900 m n.p.m., na różnych typach podłoża; zarówno ziele, jak i korzenie są trujące
• Goździk okazały Dianthus speciosus - jeden z kilku gatunków tatrzańskich goździków, o różowych, mocno wystrzępionych, intensywnie pachnących kwiatach; kwitnie w lipcu i w sierpniu; rośnie na podłożu wapiennym i granitowym; granica występowania: 2050 m n.p.m.
• Jarząb pospolity Sorbus aucuparia - pospolita roślina regla dolnego, występuje także w dolnej części piętra kosodrzewiny, w okolicy górnej granicy lasu; dorasta do 15 m wysokości, od lipca do października rodzi charakterystyczne, dobrze znane owoce
• Koniczyna łąkowa Trifolium pratense - pospolita roślina występująca w całej Polsce; w Tatrach występuje w odmianie zwykłej (do 1754 m n.p.m.) i alpejskiej, o większych, ciemniejszy kwiatach (do 2060 m); jest rośliną motylkowową, wzbogaca glebę w azot
• Kosodrzewina Pinus mugo - krzaczasta roślina z rodziny sosnowatych, jest odrębnym gatunkiem (a nie skarlałą sosną!); ma po dwie igły w pęczku, grubsze, krótsze i mniej kłujące niż sosnowe; jej gałęzie są sprężyste, płożące się; osiąga wysokość do 3 m; dominująca roślina w piętrze kosodrzewiny, występuje także gdzieniegdzie w reglu górnym i na halach; zatrzymując spływającą potokami po zboczach wodę, działa przeciwpowodziowo
• Krokus (szafran) spiski Crocus scepusiensis - chroniona w całej Polsce roślina; rośnie do 1600 m n.p.m., jest azotolubna; kwitnie na wiosnę, kwiaty ametystowe; bardzo powszechna, na górskich i podhalańskich łąkach tworzy jasnofioletowe kobierce
• Kuklik górski Geum montanum - rośnie głównie na granicie, w piętrze kosówki i hal; kwitnie całe lato; żółte kwiaty przekształcają się w "puchate" białe owoce; wysoko w górach wystepuje także kuklik rozłogowy Geum reptans, o pierzastych liściach i ciemnoróżowych kwiatach
• Limba Pinus cembra - chroniona w całej Polsce roślina, bliska krewna sosny i kosodrzewiny; wysokie drzewo, o stożkowatej koronie z zaokrąglonym czubkiem, ugałęziona od samego dołu; ma pięć igieł w pęczku; kwitnie i owocuje po raz pierwszy w wieku 60 lat i tylko co ok. 10 lat; w Tatrach dożywa około 300 lat (w Alpach nawet powyżej 1000); występuje w całych Tatrach, w niewielkich zgrupowaniach, do wysokości 2020 m n.p.m.; odporna na szkodniki, mróz i wiatr; ciekawa jest odporność limby na wyładowania elektryczne: po trafieniu piorunem (mimo że impuls przechodzi między korą a drewnem, a nie powierzchownie) drzewo żyje i rozwija się dalej
• Niezapominajka alpejska Myosotis alpestris - górski gatunek niezapominajki, o ciemnoszafirowych kwiatach i srebrno owłosionych liściach i łodydze; występuje od 1200 m do 2450 m n.p.m., w nasłonecznionych miejscach; rośnie na granicie; kwitnie od czerwca do lipca
• Omieg kozłowiec Doronicum clusii - górska roślina Pirenejów, Alp i Karpat, w Polsce występuje jedynie w Tatrach; relikt epoki lodowcowej; rośnie wyłącznie na granicie, od wyskości 1400 m n.p.m. po najwyższe szczyty (jest orofitem); z kępy owłosionych liści wyrastają pojedyncze żółte kwiatostany; kwitnie w drugiej połowie czerwca
• Oset siny Carduus glaucus - roślina występująca pospolicie w górach południowej i środkowej Europy, przez Polskę przebiega jej północna granica zasięgu; rośnie wyłącznie na wapieniu; kwitnie od lipca do września
• Rdest wężownik Polygonum bistorta - pospolita roślina podmokłych łąk, w Tatrach występuje aż po piętro hal (najwyżej na Bystrej); wysokość do 1 m; kwitnie od maja do lipca, ma efektowne bladoróżowe różowe kłosowate kwiatostany; kłącze stosowane w ziołolecznictwie; w Tatrach występuje także wysokogórski gatunek - rdest żyworodny (spotykany do wysokości 2500 m n.p.m.)
• Tojad mocny Aconitum firmum - występuje na wszystkich typach podłoża i we wszystkich piętrach roślinnych aż do wysokości 2400 m n.p.m.; osiąga 1,5 m wysokości; ma granatowe, hełmiaste kwiaty; zasięg występowania pokrywa się z zasięgiem wystepowania zapylających go trzmieli długossawkowych; roślina bardzo trująca, zawiera jedną z najsilniejszych trucizn roślinnych - akonitynę (dawka śmiertelna - 3 mg - zawarta jest w zaledwie 2 g rośliny); inne gatunki występujące w Tatrach to tojad sudecki i tojad mordownik
• Wierzbówka kiprzyca Chamaenerion angustifolium - roślina piętra regli, kosówki, czasem hal; częsta w wiatrołomach; rośnie na glebach bogatych w próchnicę, zarówno na wapieniu, jak i na granicie; dorasta do 2 m; kwitnie od maja do czerwca; kwiaty różowofioletowe; liście ma podobne do wierzby (stąd nazwa)

Opisaliśmy tylko te rośliny, których zdjęciami dysponujemy. Niestety jak dotąd nie udało nam się sfotografować szarotki, sasanki, lepnicy czy wiechliny.

    violavia & wojownik

Bibliografia:
1. Zofia i Witold H. Paryscy "Encyklopedia Tatrzańska", wyd. Sport i Turystyka, Warszawa, 1973 oraz wersja internetowa na www.z-ne.pl
2. Józef Nyka "Tatry Słowackie. Przewodnik", wyd. Trawers, Latchorzew 2005
3. www.wikipedia.pl

PS Strona stworzona jest do przeglądania w programie Mozilla Firefox; jej wygląd w innych przeglądarkach może (nieznacznie) odbiegać od ideału